آسیب ورزشی و پیشگیری ازآن از مقولات مهم طب ورزش می باشد.آسیب های ورزشی خوشبختانه اغلب بطور موثر درمانمی شوند و اغلب افرادی که دچار صدمه دیدگی ورزشی می شوند به نحو رضایتبخشی دوبارهبه ورزش باز می گردند. از سویی بسیاری از صدمات ورزشی و عوارض ناشی از آن را میتوان پیشگیری نمود. بطور کلی صدمات ورزشی یا بصورت حاد ایجاد میشوند و یا مزمن هستند. آسیبهای ورزشی حاد مثل پیچخوردگی ها,دررفتگی ها,کبودی ها,خراشیدگی ها, کشیدگی عضلات , رباطها , شکستگی ها , آسیب مغزی , کمر درد حاد , زانو درد حاد و سر درد معمولاً به دنبال ضربه و تروما رخمی دهند.شایعترین آسیب و صدمه ورزشی حاد را کبودی ها و خراشیدگی ها تشکیل میدهند.آسیب و درد مچ پا را شایع ترین آسیبهای ورزشی اسکلتی عضلانی محسوب می کنندو شایع ترین آسیب مچ پا هم پیچ خوردگی مچ پا می باشد که سبب درد پا می شود. علائم و نشانه های آسیبهای ورزشی حادعبارتند از: 1- درد شدید و ناگهانی 2- تورم 3- عدمتوانایی در تحمل وزن بدن روی اندام تحتانی 4- حساسیت در لمس ناحیه 5- عدمتوانایی در حرکت مفصل در تمام دامنه حرکتی آن 6- ضعف شدید اندام 7- در رفتگییا شکستگی قابل مشاهده آسیبهایورزشی مزمن معمولاً ناشی از فعالیت بیش از حد و اعمالنیرو بر روی یک بخش خاص از بدن در هنگام ورزش رخ می دهد. علایم و نشانه های آسیبهای ورزشی مزمن عبارتند از : 1- دردی که با انجام حرکات ورزشی تشدید و با استراحت بهبود مییابد. 2- درد از نوع گنگ و مبهم است. 3- تورم انواع شایع آسیبهای ورزشی - کشیدگی و پارگی های عضلات و رباطها
Sprain بهکشیدگی رباطها ( که استخوانها را به هم ارتباط می دهند ) اطلاق می گردد. علل ایجادکشیدگی رباطها عمدتاً ضربات هستند که سبب جابجایی استخوانها از هم در محل مفصل وکشیدگی رباط یا پارگی آنها می شوند. این کشیدگی ها 3 درجه دارند که درجه 1 آنکشیدگی خفیف و درجه 3 آن پارگی کامل رباط است. نواحی از بدن که بیشتر در معرض اینآسیب قرار دارند عبارتند از مچ پا, زانو و مچ دست است.مثلا کشیدگی رباط های عضلاتجمع کننده انگشتان در محل مچ دست از علل شایع درد دست در ورزشکاران است. علائمایجاد sprain شامل درجات مختلفی از حساسیت در لمس محل, درد, التهاب , تورم و عدمتوانایی در حرکت عضو یا مفصل و یا شلی مفصل و ناپایداری آن است. Strain به آسیبو کشیدگی واحد عضله – تاندون گفته می شود که اغلب در اثر مقاومت در برابر فشارهایکششی در اثر انقباض شدید عضلانی در ورزش های غیر تماسی ایجاد می گردد. کشش بیش ازحد سبب پارگی جزئی در واحد عضله – تاندون میشود . علائم و نشانه های آن شامل درد, اسپاسم عضله و فقدان قدرت عضله, در درجات شدید پارگی عضله. 2- آسیب های زانو بخاطر ساختمان پیچیده ومتراکم و نیز تحمل وزن بدن مفصل زانو شایعترین مفصلی است که دچار صدمه ورزشی میشود. هر ساله حدود 55 میلیون نفر در آمریکا بخاطر مشکلات زانو معاینه میشوند. آسیب های زانو می تواند خفیف یا شدید باشد از آسیب های خفیف می توان بهزانوی دوندگان ( درد و حساسیت در لمس جلوی و پائین زانو ) و التهاب تاندون ها ورباط های زانو نام برد. آسیبهای شدید زانو شامل آسیب های استخوانی و غضروفی ( غضروف مفصلی و مینسک ها ) و آسیب های شدید و پارگی های رباطهای زانو ( رباط هایصلیبی قدامی و خلفی و رباط های جانبی خارجی و جانبی داخلی ) می باشد. آسیب دیدگیو صدمات زانو عمدتاً بدنبال چرخش زانو رخ می دهد اما می تواند بواسطه اصابت ضربات, افتادن روی پاها از ارتفاع , پریدن نادرست و دویدن های طولانی و گرم کردن نامناسبروی دهد. 3- درد ساق بدنبال ورزش ( shin splint ) درد ساق در هنگام ورزش مسئله شایعی است. درد معمولاًدر جلوی قسمت تحتانی ساق پا و نزدیک مچ و یا در سمت داخلی ساق رخ می دهد. این عارضهدر دوندگان مشاهده میشود ومعمولا ناشی از شکستگی های استرسی یا خونرسانی ناکافیاست. ریسک فاکتورهای این عارضه عبارتند از : - تمرین بیش از حد - روش دویدننادرست - تمرین های کششی نادرست - گرم کردن ناکافی - دویدن یا پریدن برروی سطح سخت - کفش نا مناسب ورزشی 4- آسیب های تاندون آشیل آشیل تاندون عضله پشت ساقی است و در پشتمچ پا قرار دارد و مچ پا را به عقب می کشد و بطور شایعی دچار آسیبهای ورزشی می شود. طی روند پیری و نیز طی تمرین بیش از اندازه در ورزش این تاندون می تواند دچارالتهاب شود. این امر تاندون را مستعد آسیب و پارگی در اثر اصابت ضربه می کند, ازسویی بعلت درد ناشی از التهاب فرد از آن پا کمتر استفاده نموده و دچار تحلیل عضلانیو استعداد به صدمات ورزشی دیگر از ناحیه پا می شود. عمدتاً آسیبهای ورزشی تاندونآشیل در افراد میانسال و مسنی که بصورت گاهگاه ورزش می کنند رخ می دهد. اغلب در اثرافزایش ناگهانی شتاب حرکت دویدن و نیز در هنگام حرکات پرشی فرد دچار آسیب میگردد. 5- شکستگی ها :درورزش دو نوع شکستگی داریم :
a-شکستگی حاد b-شکستگی مزمن ( stress fracture ) شکستگی حاد : ناشی از اعمال ضربهمستقیم به استخوان است. می تواند از نوع ساده ( شکستگی ساده استخوان با کمترین آسیببه بافت نرم اطراف ) و یا ترکیبی ( بیرون زدگی استخوان شکسته از سطح پوست ) باشد. اغلب شکستگی های حاد اورژانس بحساب می آیند و باید به سرعت درمان شوند بخصوص نوعترکیبی که در معرض عفونت زخم قرار دارد. شکستگی مزمن ( stress fracture ) : عمدتاً در پا و ساق و بخصوص در ورزش هاییکه تماس تکرار شونده با سطح زمین وجود دارد دیده می شود در ژیمناستیک, ورزشهایرزمی, دو میدانی شایعتر است. اصولاً در این نوع شکستگی واضح استخوانی نمی بینیمبلکه شکستگی ها ریز و کوچک بوده و خود را با درد استخوان در هنگام اعمال نیرو رویاستخوان نشان می دهد. البته گاهی هم تورم و حساسیت در لمس محلداریم. 6- در رفتگی ها جابجا شدن استخوان های دو طرف مفصل را نسبت به هم گویند. دررفتگی ها عمدتاً در ورزش های تماسی ( فوتبال , بسکتبال و ... ) و نیز ورزش هایی کهدر آنها کشش های شدید به اندام وارد می شود رخ می دهد. به ترتیب شیوع مفصلهای شایععبارتند از : شانه , آرنج, مچ دست.
برخورد درمانی با آسیبهای ورزشی
اول اینکه هرگز زمانی که درهنگام ورزش دچار درد شدیم سعی نکنیم به حرکات و تمرین ادامه دهیم لذا اولین گامتوقف فعالیت ورزشی است.
*صدمات و جراحات ورزشی نیازمنداقدام پزشکی a . آسیب هایی که سبب درد شدید و تورم و یابی حسی در اندام شوند. b. عدم توانایی در تحمل وزن بدن برروی اندام آسیبدیده c. جراحات و صدماتی که ناشی از یک آسیب قدیمی اند و اکنون در آنها دچار دردشدید ـ تورم و یا ناپایداری مفصلی ( اگر آسیب قدیمی در مفصل باشد ) شدهایم. *صدماتی که در موارد فوق نگنجیدند را می توان در منزل یا در محیط ورزشدرمان نمود
جهت تسریع بهبودی باید 4 اقدام بعد از آسیب دیدگی ورزشی تاحداقل 48 ساعت بعد انجام گیرد. 1-استراحت :توقف فعالیت ورزشی و استراحت دادن به ناحیه صدمهدیده اولین قدم است. چنانچهناحیه صدمه دیده مثلاً در پا است بخاطر نیاز به انجام فعالیتهای روزانهمی توان از عصا استفاده نمود تا به عضو صدمه دیده فعالیتی واردنشود. 2-درمان با یخ:برای انجام یخدرمانی باید کیسه حاوی یخ را به مدت 20 دقیقه برروی محل آسیب قرار دهیم و این کاررا 8-4 بار در روز انجام می دهیم. توجه شود که زمان فوق نباید بیش از 20 دقیقهباشد. سرما درمانی سبب کاهش التهاب و تورم و درد می گردد. 3-فشار موضعی محل آسیب :با بانداژ کردن محل آسیب می توان ازمیزان تورم و التهاب کاست و روند بهبودی را تسریع نمود. 4-بالا نگه داشتن محل آسیب :در صورت آسیب دیدگی زانو, آرنج, اندام فوقانی و تحتانی می توان آنها را بالاتر از سطح قلب قرار داد. این امر بهکاهش آزاد سازی فاکتورهای التهابی می انجامد و روند بهبودی را شدت می بخشد.
درمان های اختصاصی در بالا اشاره شد که برای تمامی آسیبهای ورزشی می توان بااستفاده از 4 مورد استراحت دادن, بالا نگه داشتن سرما درمانی و فشار موضعی درد وتورم را کاهش و روند بهبودی را تسریع نمود. اما درمانها و روشهای خاصی هم برایدرمان آسیب های ورزشی وجود دارد که در زیر به اختصار در مورد آنها توضیح میدهیم:
1)داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ( NSAIDS ) :اولین مرحله از ترمیم آسیب همان ایجاد التهاب در محل آسیب است. در واقع بوجود آوردن گرمی , تورم و حساسیت در لمس که نشانه های التهاب هستند اولینمرحله از ترمیم آسیب دیدگی است. اما التهاب شدید می تواند مضر باشد لذا برای کاهشآن اقدام می کنند. پزشکان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن, ناپروکس و آسپرین برای این منظور استفاده می کنند. این داروها هم درد و هم التهابرا کاهش می دهند. داروی استامینوفن هم جزو این گروه است اما فقط ضد درد است و ضدالتهاب نیست. 2)جراحی :در برخی موارد جراحی جهت ترمیم بافت همبند ( عصب ـ عروق ) و نیز شکستگی های ترکیبی لازم است. البته طیف وسیعی از آسیبهای ورزشی نیازی بهجراحی ندارند. 3)درمانهای بازتوانی :بازتوانی به برنامهای چند مرحله ای برای بازیابی توان و انعطاف عضو صدمه دیده به ما قبل آسیب دیدگیاست. در اغلب آسیب ها باید هر چه سریعتر حرکات شروع شوند ( بعد از رفع درد ) اینشروع زودرس فعالیت می تواند به بهبودی کمک شایانی کند باید در دامنه حرکتی مفصلانجام داد پس از اینکه در تمام دامنه حرکت قادر به حرکت شدیم باید شروع به انجامحرکات کششی نمائیم و بعد به حرکات قدرتی برای تقویت عضلات بپردازیم. توجه داشتهباشیم حرکات را تا جایی ادامه بدهیم که درد نداشته باشیم به عنوان مثال چنانچه دردامنه حرکتی مفصلی در جایی درد گرفت تا آنجا که درد نیاید مفصل را حرکت می دهیم. یکبرنامه بازتوانی کامل باید شامل ورزشهایی برای افزایش انعطاف پذیری, قدرت و حس عمقیباشد. 4)تحریکالکتریکی :تحریک الکتریکی مداوم سبب بهبود درد یا جلوگیری ازانتقال پیام درد از اعصاب به مغز می شود. از سویی دیده شده که سبب کاهش تورم و حفظقدرت عضلانی و جلوگیری از تحلیلعضله می گردد. 5)سرما درمانی :با کاهشخونرسانی به عضو صدمه دیده سبب کاهش التهاب و درد می گردد. عمدتاً در 48 ساعت اولکاربرد دارد. 6)گرما درمانی :با افزایش خون رسانی سبب تسریع روند بهبودی و کاهشدرد می شود اما در 48 ساعت اول نباید استفاده شود. عمدتاً در 48 ساعت اول سرمادرمانی و بعد از آن گرما درمانی می کنیم. 7)اولتراسوند:امواج پرفرکانساولتراسوند سبب ایجاد گرمای عمقی در بافت آسیب دیده می شود و روند بهبودی آسیبورزشی را تسریع می کند. 8)ماساژ درمانی :با افزایش جریان خون عضوبهبود را تسریع می کند. در فاز حاد نباید انجام گیرد.
جلوگیری از آسیبها و صدمات ورزشی در اطفال و نوجوانان : • گرم کردن کافیقبل از انجام حرکات ورزشی حتی حرکات مداوم ورزشی. • عدم وادار کردن اطفال بهتمرین بیش از حد • عدم انجام حرکات ورزشی که در آنها زانوها به طرفین بیش از حدکشیده شوند مثلاً از آنها بخواهیم که زانوهای خود را زیاد از هم باز یا بسته کننددر حالیکه پاهای آنها روی زمین است. • انجام حرکات کششی برای گرم کردن بخصوصبرروی تاندون آشیل, عضلات پشت ران و عضله چهار سر جلوی ران. • انجام حرکات برایسرد کردن بدن بعد از انجام فعالیت مثل راه رفتن بعد از انجام دو میدانی و عدم قطعناگهانی فعالیت. • استفاده از کفشهای مناسب ورزشی. • استفاده از وسایلمحافظتی مثل مچ بند, ساق بند و زانو بند. • استفاده از نرم ترن سطح برای ورزش: تا حد امکان از دویدن و یا تمرین بر روی سطوح سخت مثل آسفالت پرهیز گردد. • هنگامی که زانو در حالت غیر دینامیک خم است زاویه خم شدگی آن بیش از 90 درجهنباشد.
در بالغین : • هرگز ناگهانی و متناوب ورزش نکنید مثلاًدر یک روز در هفته و آنهم شدید. سعی کنید بطور پیوسته و مداوم تمرین کنید. اغلبآسیب ها مثل آسیب تاندون آشیل که بسیار شایع است در افرادی که ناپیوسته تمرین میکنند رخ می دهد. • اصول ورزشی را که انجام می دهید بخوبی یاد بگیرید انجام صحیححرکات مهمترین روش برای جلوگیری از آسیب ورزشی است. • هرگز بیش از حد توان فشارنیاورید. • هرگز بیش از اندازه تمرین نکنید. • محدودیت بدن خود را بشناسیدهرگز توانایی های شما در صورتی که میانسال هستید مثل دوران جوانیتان نیست . فعالیتهای خود را متناسب با سن و وضعیت بدنی طراحی کنید. • بر شدت تمرین خودآهسته آهسته بیفزایید. • تمرکز خود را بر بهبود وضعیت قلبی- عروقی,انعطاف پذیریو افزایش قدرت همزمان بگذارید. توجه به یک بعد مثلاً افزایش قدرت از کارایی شما میکاهد و شما را مستعد آسیب می کند. • حتماً قبل از انجام ورزش حداقل 15 دقیقهحرکات کششی انجام دهید. • حتما بعد از انجام ورزش به آرامی خود را سرد کنید ویکباره از فعالیت دست نکشید.
در زمینه آسیب های ورزش بانوان : برای جلوگیری از آسیبهای ورزشی زنان تاکید بر روی افزایش قدرت عضلانی اولین توصیه است که باید به آنتوجه گردد. خانمها باید از ورزش بیش از حد مثل انجام ورزشهای شدید هوازی جهت کاهشوزن پرهیز کنند چرا که این ورزش شدید می تواند به اختلال سیکل ماهانه و یا قطع آنمنجر گردد. چنانچه میزان چربی بدن زنان کمتر از 25% کل وزن بدن باشد در آنها قطعسیکل ماهانه رخ می دهد لذا ورزش متناسب توصیه می گردد. سایر توصیه ها برایجلوگیری از آسیب ورزشی بانوان مثل ورزشکاران بالغ است که اشاره شد.